کتاب ِ باز ، بال پرواز

تحقیق و پژوهش ( Research )یعنی چه؟

دیرزمانی است که مجامع علمی، اقتصادی، فنی و حکومتی تلاش کرده‌اند که رفتار حرفه‌ای خود را بر اساس پژوهش تنظیم نمایند، اما آن چه در این جا اهمیت دارد این است که بدانیم پژوهشی کاری است که بر اساس اصول و موازین علمی صورت پذیرد. تحقیق در لغت به معنای درست و گردانیدن، پیدا کردن، یافتن یا جست‌وجوی حقیقت آورده شده است. تعاریف به عمل آمده از تحقیق و پژوهش فراوانند. تحقیق به روش علمی را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته‌اند که چگونگی جست‌وجو برای یافتن حقایق مربوط به يک موضوع را نشان می‌دهد. در جایی دیگر آن را حقیقت‌پژوهی نامیده‌اند و گروهی از دانشمندان این گونه تحقیق را عملی منظم که در نتیجه آن پاسخ‌هایی برای سؤالات مندرج در موضوع تحقیق به دست خواهد آمد تعریف کرده‌اند. در هر صورت مشخص است که وجه اشتراک در همه این تعاریف جست‌وجوی حقیقت است و حقیقت پک پدیده ذهنی است که با واقعیت (یعنی وجود عینی) مطابقت دارد (هرچند ممکن است این امر در علوم تجربی صحیح باشد، لیکن در علوم نظری چنین نیست). به هر حال در روش تحقیقی که بحث خواهد شد، به دنبال یافتن حقیقت خواهیم بود. به‌صورت خلاصه منظور ما از روش علمی تحقیق، مجموعه قواعد و رویه‌هایی است که محقق برای جمع‌آوری حقایق و واقعیت‌ها دنبال می‌کند تا سپس آن‌ها را تفسیر، تبیین و اثبات نماید.

پژوهش انجام هوشمندانه، هوشیارانه، خلاقانه و قانونمند اموری است که به‌منظور افزایش فهم و درک در مورد پدیده‌های مختلف و نیز یافتن راه‌حل و پاسخ مناسب پیرامون سؤالات و مشکلات انجام می‌شوند. تحقیق دارای نکات عمومی ولی قابل توجهی می‌باشد که دانستن آن‌ها می‌تواند در انجام یک تحقیق مناسب کمک شایانی کند. یک محقق باید به نکات زیر توجه کند:

-           تحقیق فرایندی است که انجام دقیق آن نیاز به زمان دارد.

-           یک تحقیق در طول زندگی محقق تداوم داشته باشد و با گذشت زمان توسعه پیدا کند.

-           راه‌های انجام تحقیق متفاوت و متنوع است و گاهی باید برای اطمینان همه راه‌ها را انتخاب کرد.

-           فرایند تحقیق ممکن است جالب‌تر از نتایج تحقیق باشد.

علاوه بر این نکات و ویژگی‌های عمومی، تحقیق دارای ویژگی‌های خاص نیز می‌باشد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

-           تحقیق فعالیتی منظم و برنامه‌ریزی شده است که باید دارای طرح و نقشه قبلی باشد. دارای مراحل مشخصی باشد و در واقع به‌صورت یک فرایند مدیریت شود.

-           به حل یک مساله مشخص یا پیدا کردن پاسخ برای یک سؤال مشخص کمک کند.

-           به دنبال بررسی مسایل نو و یافتن پاسخ‌های جدید باشد.

-           تحقیق نیازمند تخصص کافی در زمینه مورد بررسی است. این ویژگی بیانگر این نکته است که افراد ناآگاه نمی‌توانند تحقیق معتبری انجام دهند.

-           تعصب و جانبداری، حب و بغض در تحقیق پسندیده نیست چراکه در این صورت نتیجه تحقیق طبق امیال محقق تنظیم می‌شود و علایق و خواسته محقق فرآیند تحقیق را هدایت می‌کند.

-           مستم جمع‌آوری اطلاعات کافی است. پس تحقیق، کاملا مستند است و حاصل تخیل نیست. البته، نیروی تخیل، در ساخت فرضیه‌ها و حدس‌های مربوط به تحقیق  بسیار موثر است ولی در اصل، این اطلاعات مستند است که حدسیات را متقن می‌کند.

-  تحقیق تکمیل‌کننده یافته‌های قبلی است باید بین یافته‌های جدید و قدیم ارتباط وجود داشته باشد؛ زیرا علم امروز تکامل زنجیره‌ای یافته‌های بشر است. یافته‌های جدید ممکن است از طریق اصلاح و تجدید نظر در یافته‌های قبلی پدید آید. 

*****

مقاله (  Article)چیست؟

در پاسخ به این پرسش که مقاله چیست؟ می توان گفت یک مقاله علمی گزارش نوشته شده و انتشار   یافته ای است که نتایج تحقیقات جدید در آن حوزه تخصصی را تشریح می نماید. می توان گفت: انتشار مقالات علمی راهی است که یک محقق نتایج کار تحقیقاتی خود را با دیگر محققان و یا دانشمندان به اشتراک می گذارد و یا کارهای تحقیقاتی سایر محققان را در قالب یک مقاله مروری ارائه می نماید.

می توان گفت جهت تکامل علم وجود مقالات اجتناب ناپذیر است چرا که مقالات مرتبط با یک زمینه علمی به صورت زنجیر وار به هم متصل بوده و اساس و بنیان کارهای تحقیقاتی هر محقق، مقالات قبلی می باشد. بنابراین باید دقت کرد که هدف یک مقاله علمی دادن اطلاعات است و نه تحت تاثیر قرار دادن خواننده.

تقسیم بندی مقالات از نظر ماهیت

آيا تابحال فكر كرده ايد مقاله اي كه مي نويسيد در كدام دسته از مقالات قرار مي گيرد؟ آيا مقاله شما يك مقاله پژوهشی است يا مروری؟  تقسیم بندی زیر بر اساس جنس و ماهیت مقالات است و تقسیم بندیهای دیگری نیز      می توان انجام داد. به عنوان مثال اگر از جنبه ارزش و اعتبار مقالات قصد تفکیک مقالات را داشته باشیم، می توان مقالات را به ISI و غیر ISI تقسیم بندی نمود. مقالات ISI مقالاتی هستند که در مجلاتی که جزو مجلات ISI  می باشند، به چاپ می رسند که ترجمه مقالات ISI نیز بسیار تخصصی بوده و مترجم باتجربه و متبحری را نیاز دارد. در این قسمت انواع مقالات را صرفا از نظر ماهیت مقاله مورد بحث قرار می دهیم. بر اساس ماهیت مقاله، مقالات در دو دسته کلی پژوهشی (علمی پژوهشی) و مروری (علمی ترویجی) قرار می گیرند.

مقالات پژوهشی یا علمی پژوهشی (original article)

اکثر مقالات چاپ شده در مجلات از نوع مقالات پژوهشی می باشند. این مقالات در ایران به نام مقالات علمی پژوهشی شناخته می شوند و در مجلات بین المللی با عباراتی همچون:

Original Article، Research Article، Research  و یا Article

مورد خطاب قرار می گیرند.

یک مقاله پژوهشی مقاله ایست که اساس و پایه آن را یک پروژه پژوهشی یا آزمایشگاهی تشکیل می دهد. روال طبیعی ایجاد مقاله پژوهشی به این صورت می باشد که گروهی از دانشمندان یا محققان در پی یافتن پاسخ یک سوال علمی، دست به پژوهش علمی چه از نظر تئوری و چه از نظر آزمایشگاهی می زنند و نتایج یافته های خود را مورد تحلیل قرار می دهند تا بتوانند یافته های خود را تفسیر کنند و در صورت امکان به پرسش علمی ای که محرک اولیه برای آغاز این تحقیق بوده است، پاسخ دهند. این محققان یافته های خود را در قالب یک مقاله پژوهشی درآورده و آن را در مجلات به چاپ می رسانند تا سایر محققان نیز حاصل پژوهش آن ها را مطالعه نمایند. 

یک مقاله پژوهشی است اگر:

مطالعه ای که در قالب مقاله به چاپ رسیده است، حاصل تحقیق خود محقق باشد.

محقق فرضیه تحقیق و همچنین هدف تحقیق را شرح دهد.

محقق روش تحقیق خود را شرح دهد.

نتایج تحقیقات خود را گزارش نماید.

محقق نتایج تحقیق خود را مورد تفسیر قرار دهد.

معمولا مقالات پژوهشی شامل بخش های زیر می گردند:

• چکیده
• مقدمه
• مواد و روش ها
• نتایج و بحث
•  نتیجه گیری

مقاله مروری یا علمی ترویجی ( review paper )

مقالات مروری که از آن ها به عنوان مقالات علمی و ترویجی نیز یاد می گردد در مجلات انگلیسی زبان به      review paper و یا review   مصطلح هستند. در این مقالات حاصل یافته های پژوهشی نویسنده مقاله گزارش نمی شود؛ بلکه یافته های محققان دیگر در یک موضوع خاص مورد مرور قرار می گیرد و وضیعت موجود در آن حوزه علمی شرح داده می شود. مقالات مروری اهمیت بسزایی دارند چرا که محقق با مطالعه یک مقاله مروری می تواند دریابد که وضعیت آخرین یافته های حوزه تحقیقاتی او چیست و همچنین با مطالعه یک مقاله نتایج صدها مقاله را مطالعه و مرور کند و لذا مطالعه این نوع مقالات برای محققان به شدت توصیه می گردد. اما نگارش و چاپ مقالات مروری چندان کار ساده ای نیست و این کار می بایست توسط محققان با تجربه که در یک زمینه علمی دارای تجربه کافی هستند، نگارش گردد و غالبا می بایست بیش از صدها مقاله مرتبط با موضوع توسط نویسندگان مطالعه شده باشد.

از دیگر انواع مقالات می توان به:

Short reports or Letters، Case Studies، Methodologies or Methods

اشاره کرده که این موارد هم از نظر ماهیت می توانند در همان دو دسته کلی مقالات پژوهشی و مروری جای گیرند.

*****

نتیجه:

به‌طورخلاصه منظور از روش علمی پژوهش یا تحقیق، مجموعه قواعد و رویه‌هایی است که پژوهشگر یا محقق برای جمع‌آوری حقایق و واقعیت‌ها دنبال می‌کند تا سپس آن‌ها را تفسیر، تبیین و اثبات نماید و یک مقاله علمی گزارش نوشته شده و انتشار یافته ای است که نتایج تحقیقات جدید در آن حوزه تخصصی را تشریح می نماید. می توان گفت: انتشار مقالات علمی راهی است که یک محقق نتایج کار تحقیقاتی خود را با دیگر محققان و یا دانشمندان به اشتراک می گذارد و یا کارهای تحقیقاتی سایر محققان را در قالب یک مقاله مروری ارائه می نماید.